Chinese voedingsleer – voeding voor energie en balans

Westerse en Chinese kijk op voeding

In de westerse voedingsleer kijken we vooral naar voedingsstoffen: vitamines, mineralen, koolhydraten, vetten en eiwitten, wat essentieel is voor onze gezondheid.

In de Chinese voedingsleer wordt vanuit een ander perspectief gekeken. Daar draait het niet om losse voedingsstoffen, maar om de werking van voeding op je lichaam: verwarmt of verkoelt het, voedt het Yin of versterkt het Yang, bouwt het Qi of Bloed op, of brengt het juist beweging?

Yin en Yang in voeding

• Yin staat voor koelte, vocht en rust. Yin-voeding is vaak verkoelend en bevochtigend.

• Yang staat voor warmte, beweging en transformatie. Yang-voeding is vaak verwarmend en activerend.

Voorbeelden:

• Yin-voedend: komkommer, watermeloen, bessen, tofu, vis, zeewier, zuivel, sesamzaad.

• Yang-voedend: lamsvlees, gember, kaneel, ui, prei, walnoten, kastanjes.

Qi en Bloed

Qi is de energie die alles in je lichaam laat bewegen. Het ondersteunt je spijsvertering, houdt je warm en beschermt je tegen invloeden van buitenaf.

Bij Qi-leegte zie je vaak klachten als lichte kortademigheid, een zwakke stem, spontane transpiratie, slechte eetlust, losse stoelgang en vermoeidheid.

• Qi-versterkende voeding is meestal warm of neutraal en makkelijk verteerbaar. Voorbeelden: rijst (ronde korrel), havermout, gierst, zoete aardappel, pompoen, wortel, pastinaak, kikkererwten, linzen, witte bonen, kip, rundvlees, konijn, zalm, forel, eieren, kastanjes, dadels en honing.

Bloed voedt je weefsels, huid en haar, maar ook je geest (Shen). Voldoende Bloed geeft rust, een gezonde teint en een gevoel van aarding en stabiliteit.

Bij Bloed-leegte kunnen klachten optreden zoals een bleke gelaatskleur, duizeligheid, slecht geheugen, wazig zicht, slapeloosheid, bleke lippen, weinig of uitblijvende menstruatie, depressieve gevoelens en lichte angst. Bij langdurige leegte kunnen ook tekenen van Yin-leegte ontstaan, zoals een droge huid, droog haar en broze nagels.

• Bloed-voedende voeding is vaak rijk, diep voedend en licht verwarmend. Voorbeelden: rood vlees (rund, lam), lever, eieren, rode biet, spinazie en andere donkergroene bladgroenten (snijbiet, boerenkool), zwarte sesam, walnoten, amandelen, peulvruchten (zwarte bonen, adzuki bonen, kidneybonen), rozijnen, gedroogde abrikozen, vijgen, pruimen, druiven, bramen en Chinese rode dadels (jujube).

Bloed en de menstruatie

In de Chinese visie zijn mannen meer verbonden met Qi, en vrouwen met Bloed. Het menstruatiebloed (Tian Gui) laat zien hoe belangrijk Bloed is voor de vrouwelijke gezondheid.

Omdat vrouwen maandelijks Bloed verliezen, is het belangrijk om dit steeds weer op te bouwen en de organen die hierbij betrokken zijn – vooral de Milt, Lever en Nieren – goed te ondersteunen. Tijdens en direct na de menstruatie is er vaak sprake van relatieve Bloed-leegte, waardoor voedende voeding in deze fase extra waardevol is.

Bloed-voedende voeding helpt om dit beter in balans te houden. Denk aan:

• Donkergroene bladgroenten (spinazie, snijbiet, boerenkool)

• Rode biet, wortel, pompoen

• Eieren, kip, klein beetje rood vlees

• Zwarte sesam, walnoten, amandelen

• Peulvruchten: adzuki bonen, zwarte bonen, kidneybonen

• Gedroogd fruit: abrikozen, vijgen, rozijnen

• Chinese rode dadels (jujube)

• Gojibessen en longanfruit (klassiek gebruikt voor Bloed én Yin)

Thermische werking van voeding

Onderstaande indeling is een algemene richtlijn uit de Chinese voedingsleer. In verschillende boeken en tradities vind je soms kleine verschillen, maar de grote lijnen komen altijd overeen.

Categorie	Temperatuur	Voorbeelden voedingsmiddelen
Yin	Koud	Watermeloen, meloen, banaan, grapefruit, citroen, kaki, sterfruit, moerbei, komkommer, sla, selderij, spinazie, Chinese kool, tomaat, lotuswortel, zeewier, kelp, krab, mosselen, schelp- en schaaldieren, sojamelk, tofu, yoghurt, kaas.
	Koel	Peer, appel, perzik, ananas, aardbei, witte druiven, sinaasappel, mandarijn, broccoli, bloemkool, courgette, aubergine, paksoi, Chinese radijs, amarant, mungbonen, kikkererwten, linzen, sojabonen, sesamzaad, groene thee, eend, konijnenvlees, mager varkensvlees.
Evenwichtige Yin & Yang	Neutraal	Rijst (ronde korrel), maïs, tarwe, gerst, boekweit, zoete aardappel, aardappel, wortel, rode biet, kool, pinda’s, cashewnoten, pistachenoten, zonnebloempitten, vijgen, abrikozen, nectarines, rode druiven, olijven, champignons, shiitake, kip, rundvlees, forel, karper, garnalen, melk.
Yang	Licht-verwarmend	Kersen, lychee, longanfruit, dadels (vers en gedroogd), rozijnen, walnoten, hazelnoten, venkel, prei, ui, knoflook (klein gebruik), pompoen, quinoa, mosterdblad, rozemarijn, koriander, dille, zwarte thee.
	Verwarmend / Heet	Gember (gedroogd), kaneel, kruidnagel, chilipeper, zwarte peper, mosterdzaad, knoflook (veel), Sichuanpeper, kerrie, koffie, sterke alcohol, lamsvlees, geitenvlees, garnalen, wild.

Fruit en thermische werking

Vrijwel al het fruit werkt verkoelend of licht-verkoelend. Dat is logisch: fruit groeit vaak in de zon en zit vol sap, waardoor het ons lichaam helpt af te koelen en te hydrateren. Denk aan watermeloen, citrusfruit, peer, appel, aardbeien en kiwi.

Toch zijn er enkele uitzonderingen die neutraal of zelfs licht-verwarmend werken:

• Neutraal: abrikoos, nectarine, vijg, rode druiven, olijf.

• Licht-verwarmend: kersen, lychee, longanfruit, dadels (vers en gedroogd), rozijnen.

Dit betekent dat mensen met een koud systeem (bijvoorbeeld kouwelijk, bleke tong met nattig beslag) beter kunnen kiezen voor abrikozen, nectarines, vijgen, rode druiven, olijven of gedroogd fruit, en voor licht-verwarmend fruit zoals kersen, lychee, longanfruit, dadels en rozijnen, in plaats van sterk verkoelende vruchten zoals watermeloen, banaan of grapefruit. Zo kun je toch fruit eten zonder je systeem extra af te koelen.

Dit principe geldt niet alleen voor fruit, maar ook voor andere voeding: koude dranken, veel rauw voedsel of juist een overmaat aan hete specerijen kunnen het systeem uit balans brengen, zeker bij een koud systeem of Yang-leegte.

Dat wil niet zeggen dat je nooit meer een banaan of grapefruit mag eten. Het gaat erom dat je bewust bent van het effect. Heb je vaak koude ledematen, voel je je snel koud of ben je snel vermoeid? Dan kan dagelijks veel verkoelend fruit je systeem verzwakken.

Heb je juist veel warmte- of hitteklachten, dan kan verkoelend fruit verfrissend werken.

Sommige vruchten, zoals banaan, zijn niet alleen verkoelend maar ook slijmvormend. Zeker als je ze vaak eet kan dit de spijsvertering (Milt) belasten, zowel bij een koud systeem als bij hitteklachten. Het gaat dus altijd om balans, en om wat op dat moment bij jouw lichaam past. Afhankelijk van het seizoen of de fase waarin je zit, kan hetzelfde voedsel je beter of juist minder goed ondersteunen.

Voeding en de natuur

Voeding laat vaak zelf al zien wat de werking is:

• Fruit dat in de zon rijpt, is meestal verkoelend en hydraterend.

• Wortels en knollen die diep in de aarde groeien, geven stevigheid en warmte.

• Bladgroenten die boven de aarde groeien, zijn vaak verfrissend en licht.

• Kruiden en specerijen zijn klein maar krachtig, en brengen beweging en warmte.

Door zo naar voeding te kijken, kun je intuïtief al veel begrijpen zonder lijsten uit je hoofd te leren.

Seizoenen en luisteren naar je lichaam

Luisteren naar je lichaam is ook meebewegen met de seizoenen.

• In de winter heeft je lichaam meer warmte en stevigheid nodig. Denk aan warme soepen, stoofgerechten, granen en verwarmende kruiden zoals gember en kaneel.

• In de zomer is verkoeling welkom, met fruit, lichte groenten en hydraterende gerechten. Toch is het belangrijk niet te overdrijven met rauw en koud eten: je spijsvertering (de Milt) kan daar juist zwakker van worden.

De kunst is balans vinden: gebruik de kracht van de seizoenen, maar luister steeds naar de signalen van je lichaam.

De vijf smaken in de Chinese voedingsleer

Naast thermische werking speelt ook de smaak van voeding een rol. Elke smaak is verbonden aan een orgaan en heeft een specifiek effect op het lichaam.

Smaak	Verbonden organen	Functies	Voorbeelden
Scherp (bijtend)	Longen & dikke darm	Beweegt Qi en Bloed, stimuleert circulatie, opent de poriën, verdrijft stagnatie.	Ui, prei, knoflook, gember, radijs, mosterdblad, koriander, munt, peper, kaneel.
Zoet	Milt & maag	Versterkt Qi, voedt en harmoniseert, ontspant spanning, neutraliseert toxines.	Rijst, wortel, pompoen, zoete aardappel, dadels, honing, vijgen, rozijnen, kastanjes, melk.
Zuur	Lever & galblaas	Samentrekkend, houdt vloeistoffen vast, verankert Yin. Kan ondersteunen bij spontaan zweten of chronische diarree. Bij griep of koorts is zuur minder geschikt, omdat het de ziekteverwekker (pathogeen) juist kan vasthouden in het lichaam. In die gevallen wil je dat het lichaam alles kan loslaten.	Citroen, appel, druif, granaatappel, kers, bessen, azijn, tomaat.
Bitter	Hart & dunne darm	Droogt damp, klaart hitte, brengt omlaag, bevordert stoelgang.	Witlof, andijvie, bittermeloen, selderij, asperges, pure chocolade, koffie.
Zout	Nieren & blaas	Verzacht harde massa’s, bevochtigt, ondersteunt waterhuishouding, verweekt harde ontlasting.	Zeewier, algen, miso, sojasaus, mosselen, garnalen, ham.

Voeding met levenskracht (Qi)

In de Chinese voedingsleer gaat het niet alleen om Yin of Yang, verkoelend of verwarmend, maar ook om de levenskracht (Qi) die een voedingsmiddel bevat.

• Voeding die direct uit de natuur komt – zoals fruit, groenten, granen, peulvruchten, noten, eieren of vis – bevat veel Qi.

• Zelf koken, stomen of bakken maakt voeding beter verteerbaar en behoudt de meeste Qi.

• Industrieel bewerkte producten daarentegen, zoals crackers, rijstwafels of kant-en-klare snacks, hebben veel van hun Qi verloren. Ze vullen misschien even, maar voeden je systeem nauwelijks.

Deze sterk bewerkte voedingsmiddelen worden daarom vaak “leeg” genoemd: ze leveren weinig substantie of energie voor je lichaam.

Voeding als brandstof voor je levensvuur

Voeding geeft niet alleen bouwstoffen, maar ook energie voor je innerlijke vuur. In de TCM wordt dit vuur wel gezien als de vlam van je leven, het levensvuur tussen je nieren. Het is de warmte in je ketel die alles in beweging houdt.

Wanneer je voeding eet met veel levenskracht (Qi), houd je dit vuur brandend en sterk. Bij lege, sterk bewerkte voeding mist het vuur de brandstof die het nodig heeft en raakt de vlam langzaam zwakker. Daarom is het zo belangrijk om je lichaam te voeden met pure, natuurlijke producten: ze geven niet alleen warmte en energie, maar voeden ook je innerlijke vuur.

Voorbeelden uit het dagelijks leven

Soms zie je hoe voeding niet helemaal aansluit bij wat het lichaam nodig heeft:

• Altijd kouwelijk, maar ontbijten met yoghurt en fruit. Yoghurt is voedzaam en rijk aan eiwitten, maar thermisch gezien verkoelend. Voor iemand met een koud systeem (bijvoorbeeld zichtbaar aan een bleke tong met een nattig beslag) werkt dit eerder verzwakkend. Een warm ontbijt zoals havermout, soep of gekookte granen ondersteunt de spijsvertering beter en geeft meer warmte en energie.

• Tijdens de overgang (perimenopauze) grijpen sommige vrouwen snel naar verwarmende kruiden zoals gember- of kurkumathee. In de menopauze, wanneer er vaak sprake is van Yin-tekort, kan het tongbeeld dit duidelijk laten zien: de tong heeft weinig of geen beslag en oogt daardoor vaak wat droog. Wanneer er daarnaast ook lege-hitte aanwezig is, kan de tong bovendien rood worden.

  Het lichaam heeft in deze fase meer baat bij Yin-voedende voeding, eventueel gecombineerd met milde Bloed-voedende producten die ook rust brengen, zoals bessen, vijgen, tofu, zwarte sesam of lichte gestoomde groenten.

Deze voorbeelden laten zien dat voeding niet “goed” of “fout” is, maar dat het afhangt van je constitutie en situatie.

Overal waar té voor staat…

In de Chinese voedingsleer draait het om balans. Té veel verkoelende voeding kan je spijsvertering verzwakken. Té veel verwarmende voeding kan juist hitte en onrust veroorzaken. Ook té veel nadruk op één categorie (bijvoorbeeld alleen maar Yin of alleen maar Yang eten) kan je systeem uit balans brengen.

Zie voeding daarom als een manier om je systeem te ondersteunen, met voldoende variatie en niet als een streng of eenzijdig dieet.

Bottenbouillon in TCM

Bottenbouillon wordt in de Chinese voedingsleer gezien als diep voedend. Omdat botten verbonden zijn met de Nieren, ondersteunt bouillon de Essentie (Jing) – de bron van vitaliteit, groei en vruchtbaarheid.

• Rund- of lamsbottenbouillon voedt sterk Jing en Bloed en is daardoor geschikt bij duidelijke Bloed-leegte, met klachten als bleekheid, duizeligheid, slecht geheugen, weinig menstruatiebloed of slapeloosheid. Deze bouillon is licht verwarmend en geeft kracht en diepte.

• Kippenbottenbouillon voedt óók Jing en Bloed, maar op mildere wijze, en versterkt daarnaast Qi. Het is daardoor een goede keuze bij vermoeidheid, herstel na ziekte of bij Yin-leegte, met klachten zoals nachtzweten, opvliegers, een warm gevoel, rusteloosheid, slapeloosheid of droogte (bijvoorbeeld een droge mond, keel of huid). Bij ernstige Bloed-leegte is kip vaak te mild; dan blijft rund of lam de betere optie.

Een bouillon – of die nu van kip, rund of lam is – kan extra voedend gemaakt worden met ingrediënten die Yin en Bloed ondersteunen:

• Chinese rode dadels (jujube): Bloed-voedend en kalmerend.

• Goji-bessen: Yin- én Bloed-voedend, ondersteunen ook de ogen en vitaliteit.

• Lotuswortel: verkoelend, Yin-voedend en helpt vocht vast te houden.

Je kunt hier heel vrij in zijn: kijk naar de lijst van voedingsmiddelen eerder in deze blog en voeg vooral toe wat bij jouw lichaam en situatie past. Ook wat je lekker vindt speelt een rol: vaak geeft je lichaam via je trek of behoefte al een signaal van wat je nodig hebt.

Organen en voeding

Naast Yin, Yang, Qi en Bloed spelen de organen een belangrijke rol. Elk orgaan heeft zijn eigen functies en behoeftes, en bepaalde voedingsmiddelen kunnen daar mooi bij aansluiten.

• De Lever zorgt voor de vrije stroom van Qi en voor de opbouw van Bloed. Bij Lever-Bloed leegte (duizeligheid, slaapproblemen, wazig zicht, vlekjes voor ogen, spierkrampen, weinig menstruatiebloed, droge en broze nagels) helpt Bloed-voedende voeding, zoals rode biet, wortelen, groene bladgroenten, zwarte sesam en rood vlees. Bij Lever-Yin leegte lijken de klachten op die van Lever-Bloed tekort, maar met meer uitgesproken droogteverschijnselen en een gevoel van doelloosheid of depressie. Yin-voedende voeding passender, zoals tofu, bessen, vijgen, spinazie en zeewier.

• Het Hart herbergt de Shen (geest) en is nauw verbonden met Bloed. Bij Hart-Bloed leegte (hartkloppingen, duizeligheid, bleekheid, slapeloosheid, door dromen verstoorde slaap, angst, slechte concentratie, bleke lippen) ondersteunen Bloed-voedende producten, zoals rode dadels, abrikozen, rozijnen, longanfruit, kersen, haver, rode biet en kleine porties rood vlees. Bij Hart-Yin leegte (hartkloppingen, slapenloosheid, door dromen verstoorde slaap, snel kunnen schrikken, slecht geheugen, mentale rusteloosheid, droge mond en keel, nachtzweten) heeft het lichaam juist meer behoefte aan Yin-voedende voeding, zoals bessen, lotuszaad, peren, tofu en zwarte sesam.

• De Milt is verantwoordelijk voor de spijsvertering en de opbouw van Qi. Bij Milt-Qi tekort (vermoeidheid, slechte eetlust, opgeblazen gevoel na het eten, losse ontlasting, bleke tong) passen warm, eenvoudig verteerbaar en licht zoet eten, zoals rijst, haver, pompoen, zoete aardappel, kikkererwten, wortel en venkelzaad. Te veel rauw, koud of zwaar eten (zoals zuivel, vet en suiker) verzwakt de Milt.

• De Nieren zijn de wortel van Yin en Yang en slaan de Essentie (Jing) op.

  Bij Nier-Yang leegte zie je vaak klachten als lage rugpijn, duizeligheid, tinnitus, koude en zwakke knieën, een koud gevoel in de onderrug, koude handen en voeten en vermoeidheid. Passende voeding is verwarmend en krachtgevend, zoals lamsvlees, garnalen, kastanjes, walnoten, kaneel en gember.

  Bij Nier-Yin leegte komen klachten voor zoals duizeligheid, tinnitus, slecht geheugen, doofheid, nachtzweten, een droge mond en keel ’s nachts en lage rugpijn. Hier past meer verkoelende en Yin-voedende voeding, zoals bosbessen, zwarte sesam, tofu, zeevis, gojibessen en spinazie.

• De Longen regelen Qi en vloeistoffen en beschermen tegen invloeden van buitenaf.

  Bij droogte van de Longen (droge hoest, zwakke en hese stem, droge mond en keel, kriebelend gevoel in de keel) is bevochtigende voeding helpend, zoals peer, honing, amandelen, sesam, lotuswortel en tofu.

  Bij slijm of damp in de Longen kan hoest gepaard gaan met kortademigheid en verschillende soorten slijm:

  • Slijm-damp (koud): veel wit, waterig of plakkerig slijm. → Passend zijn scherp drogende producten zoals radijs, mosterdblad en gember.

  • Slijm-hitte: geel of groen, dik slijm. → Passend zijn verkoelende en slijmoplossende producten zoals munt, bittermeloen, peer of groene thee.

  Bij veel slijmklachten is het bovendien beter om zuivel, vet en te veel zoet te vermijden.

In de Chinese voedingsleer bestaan er nog veel meer orgaanpatronen en nuances (zoals Hitte, Koude of combinaties daarvan). In deze blog heb ik alleen de meest voorkomende voorbeelden genoemd om het overzichtelijk en praktisch te houden.

Voeding tijdens de zwangerschap (eerste 12 weken)

In de eerste twaalf weken van de zwangerschap ligt de nadruk in de Chinese voedingsleer vooral op rust en stabiliteit. Het lichaam is in deze fase bezig met het voeden van zowel de moeder als de groei van de foetus, en Bloed speelt daarin een sleutelrol: het helpt het kindje stevig te verankeren in de baarmoeder.

Daarom is het belangrijk voeding te kiezen die zacht, voedend en makkelijk verteerbaar is, zodat Qi en Bloed op een natuurlijke manier kunnen worden opgebouwd. Denk aan warme granen zoals rijst of havermout, lichte soepen en stoofgerechten, eieren, zoete aardappel en pompoen. Voor een uitgebreider overzicht kun je kijken bij het hoofdstuk Qi en Bloed in deze blog.

Voeding die te sterk in beweging brengt, zoals pittige kruiden (chilipeper, veel gember, kruidnagel), maar ook frambozenbladthee, wordt in deze fase afgeraden. Zeker bij vrouwen die al eerder een miskraam hebben doorgemaakt is voorzichtigheid extra belangrijk: voeding die te sterk Bloed in beweging brengt kan dan een risico zijn.

Het uitgangspunt blijft mild, warm en voedend: eten dat de moeder ondersteunt en tegelijk ruimte geeft aan de groei en stabiliteit van het nieuwe leven.

Slotgedachte

In de Chinese geneeswijzen wordt voeding gezien als een essentiële basis voor gezondheid, omdat het de Milt ondersteunt en daarmee Qi en Bloed opbouwt. Via voeding en ademhaling onderhoud je je levensenergie, die in de Nieren wordt opgeslagen. Dit voedt niet alleen je lichaam, maar ook je Mind (Shen), die in het Hart huist: een stabiele basis geeft ruimte aan rust, vertrouwen en positieve gedachten.

Vaak kunnen kleine aanpassingen in je voeding al een merkbaar verschil geven. Denk bijvoorbeeld aan een warm ontbijt in plaats van een koud ontbijt. Met dit soort eenvoudige keuzes pas je je voedingspatroon aan, zonder dat het voelt als een streng dieet. Het gaat om een manier van eten die je dagelijks ondersteunt en die past bij jouw lichaam en situatie.

Wil je dieper ontdekken welke behandeling jou kan ondersteunen bij meer balans en energie? Dan is een persoonlijk consult altijd mogelijk. Klik hier om een afspraak in te plannen of Lees meer over acupunctuur.

Deze blog is bedoeld ter algemene informatie en inspiratie vanuit de Chinese voedingsleer. Mijn kennis van voeding komt voort uit mijn achtergrond in TCM, maar ik ben geen TCM-voedingsdeskundige en bied geen persoonlijk voedingsadvies. Voor persoonlijk afgestemd voedingsadvies of begeleiding rondom voeding en zwangerschap kun je terecht bij een gekwalificeerd TCM-voedingsdeskundige of een specialist in de Ayurvedische voedingsleer. Vertrouw vooral op wat bij jou past en laat los wat niet passend voelt.